M. Bimmel
Een echt plein is het niet meer. Het mooie plein van vijftig jaar geleden is vervangen door een drukke verkeersstroom en een parkeerterrein. We kijken vandaag achter de voorgevel van: Kap. Koopmansplein 113. Het is een fors gebouw, in 1922 gebouwd door de architect W. te Riele. Deze bouwde ook het eens ernaast gelegen pand; de in 1983 gesloopte Sint-Anthoniuskerk. Het pand was de pastorie van deze kerk: een tweelaags blokvormig woonhuis, gedekt met verbetere Hollandse pannen. Pastoor H. de Beer was de eerste bewoner van de pastorie. Hij werd na zijn dood in april 1944 opgevolgd door pastoor H. Maas. In de pastorie woonde toen al diens kapelaan H. Koopmans. Bijna 23 jaar is Maas pastoor geweest in de Muntel: in maart 1967 nam hij er afscheid. Tien jaar later zou hij overlijden. Bij zijn 40-jarig priesterjubileum deelde hij in een interview mee dat de meest smartelijke datum van zijn pastoorsperiode 9 augustus 1944 was. De volgende week is het vijftig jaar geleden, dat Kapelaan Koopmans overleed. Op 27 januari 1906 was Koopmans in Breda geboren. In 1938 kwam hij naar 's-Hertogenbosch om er kapelaan te worden bij pastoor Maas. In de oorlogsjaren was hij betrokken bij de illegaliteit. Op 8 augustus 1944 werd door de ondergrondse 'de Kin', een beruchte SD'er doodgeschoten. De Duitsers zinden op wraak en namen tal van repressaillemaatregelen. Één daarvan was de arrestatie van kapelaan Koopmans door vier Duitsers. Tijdens het huisonderzoek wist de kapelaan echter te ontsnappen. Op het bevel 'Stehen bleiben' liep hij echter door en de Duitsers schoten. Ze troffen de kapelaan midden op het plein, achter in de rug. Kapelaan Koopmans was dood. De net op dat ogenblik passerende pastoor Noyons van de St.-Jacob kon het H. Oliesel nog toedienen. Het lijk van de kapelaan werd weggevoerd en vermoedelijk in het Kamp Vught (Konzentrationslager Hertogenbusch) gecremeerd. Bisschop Mutsaerts had zelf bij Seyss-Inquart nog telefonisch geprobeerd het lijk terug te krijgen teneinde de overledene een normale begrafenis te geven: dat werd geweigerd. Als een eerbewijs werd het Duhamelplein door de Bossche gemeenteraad in 1945 herbenoemd: Kapelaan Koopmansplein is de naam voortaan. Op het plein werd in 1956 een door Peter Rovers vervaardigd monumentje onthuld ter herinnering aan de kapelaan. Het toont Maria met haar kindje, de Verlosser. Nadat in 1983 de kerk verdwenen was, verloor de pastorie haar functie. Het gebouw is nog enige tijd gebruikt door verschillende kerkelijke organen. Thans is er het Marokkaans Consulaat in gevestigd. |
BeschrijvingAlgemeen:Op de hoek van het kapelaan Koopmansplein en de Jan Schöfferlaan staat de voormalige pastorie van de Sint Antoniuskerk. Het pand op een Lvormige plattegrond heeft een sobere opzet met neogotische kenmerken.De pastorie dateert uit 1922 en is gebouwd door W. te Riele. Het pand omvat mogelijk een kelder, begane grond, eerste verdieping en een zolder onder een met oranje/rode verbeterde Hollandse pannen gedekt schilddak met een uitspringende gedeelte boven de risaliet. De in kruisverband opgetrokken gevels bevatten machinaal geproduceerde, bezande, bakstenen en zijn platvol gevoegd. Voorgevel:De gevel aan het plein bevat op de begane grond een smal/hoog venster de drieledige ingangspartij en vier brede vensters onder segmenten gedrukte spitsbogen. Het smalle kozijn bevat een draaibaar twaalf ruits deel onder en een kleppend of vast negen ruits deel boven. De ingangspartij bestaat uit een oorspronkelijke verdiept in de gevel aangebrachte voordeur met twee zes ruits kleppende bovenlichten. Aan beide zijden van de deur zijn smalle hoge acht ruits vensters aanwezig met daarboven een zes ruits kleppend venster. Voor de deur bevinden zich twee treden, waarop de neuten van het kozijn zijn te vinden zijn. De steens dikke rollaag in de gevel wordt ter plaatste van de gevelopeningen onderbroken door de bakstenen raamdorpelstenen. De bovenlichten worden, alleen bij de ingangspartij, van de onderste delen afgescheiden door een zandstenen geornamenteerde latei. De ontlastingsconstructies bestaan uit een halfsteens segmentbogen, boven de deur, en elders, is deze boog in het boogveld van de gedrukte spitsboog aangebracht. Naast de deur zijn deze bogen in het gevelvlak aangebracht. De gevelopeningen op de begane grond zijn aan het einde van de 20ste eeuw voorzien van een traliewerk. Links van de deur is een natuurstenen brievenbus aangebracht, aan de rechter zijde zijn | 1 |
de contouren van een in het gevel verwerkt en reeds weer verwijderd Mariabeeld zichtbaar. De brede vensters met hoge kruiskozijnen bevatten twee draaibare acht ruits delen onder en twee zes ruits kleppende delen boven. Ter hoogte van de aanzetten van de bogen is de gevel voorzien van een horizontale accentuering door een laag bakstenen als een lijst iets uit het gevelvlak aan te brengen. Op de verdieping is hetzelfde patroon aangebracht waarbij de vensters twee ruiten lager zijn en het onderste deel schuivend is. Boven de deur is een venster aangebracht gelijkwaardig aan het venster op de hoek. De ontlastingsconstructies zijn halfsteens segmentbogen zonder spitsbogen. In het dakvlak bevinden zich een schoorsteen en twee dakkapellen met zadeldakjes en schilden aan de voorzijde. In de kapellen zijn twee zes ruits draairamen aanwezig. Onder het dakvlak is een houtenbakgoot op klossen aangebracht. Linkerzijgevel:De linkerzijgevel aan de Jan Schöfferlaan bestaat uit een midden risaliet en twee flankerende delen.Op het uitgebouwde deel sluit aan beide zijden een lage muur met een gesmeed hekwerk aan dat vervolgens weer op de hoek op de voorgevel aansluit. In het rechterdeel bevinden zich twee vensters met dezelfde vormgeving als in de voorgevel. In de risaliet zijn symmetrisch zes vensters aanwezig, drie op de begane grond en drie op de verdieping, smalle hoge vensters met rollagen aan de zijkanten en een breder venster in het midden. De kopse zijden van de uitbouw bevatten twee smalle hoge vensters. De gevelopeningen hebben dezelfde vormgeving als in de voorgevel. De vensters op de hoeken zijn, anders dan elders, voorzien van een zandstenen plaat. Ter hoogte van de raamdorpels en onder de aanzetten van de bogen zijn op de hoeken zandstenenblokken verwerkt. In de drie dakvlakken zijn dakkapellen met negen ruits draairamen aanwezig. Het linkerdeel naast de risaliet heeft hetzelfde uiterlijk als het rechterdeel, door de symmetrie van deze gevel heeft het gebouw een L-vormige plattegrond gekregen. De vensters op de begane grond hebben houten rolluiken die buiten gebruik zijn sinds het traliewerk is aangebracht. Rechterzijgevel:Tegen de rechterzijgevel is een kleine eenlaagse aanbouw met platdak met hek geplaatst. De aanbouw heeft aan de pleinzijde een venster, aan de rechterzijde twee gevelopeningen waarvan een venster vermoedelijk een dubbele deur met bovenlichten. | 2 |
Op de verdieping, uit komend op het platte dak een dubbele deur met twee maal drie ruits bovenlichten. In ieder geval bevat de gevel twee vensters op de verdieping met gelijke vormgeving als in de voorgevel. In het dakvlak bevindt zich een dakkapel met negen ruits draairaam onder een zadeldak met schild. Het perceel is van de openbare ruimte afgesloten met een stalen deur tussen de rechterzijgevel en de nieuwbouw ter plaatste van de in 1983 gesloopte kerk.Achtergevel:De achtergevel bestaat uit twee gevels door de L-vormige plattegrond. De achtergevel, haaks op de Jan Schöfferlaan, is blind. In de oksel van de L-vorm staat een kleine lage aanbouw onder een plat dak. In dit deel bevinden zich enkele gevelopeningen. De andere gevel, de tegenhanger van de gevel aan het Kapelaan Koopmansplein, bevat op de begane grond twee zes ruits schuifvensters met raamluiken en twee deuren. Op de verdieping bevinden zich drie middelgrote vensters en drie kleinere smalle hoge vensters boven het platte dak. In het dakvlak bevinden zich drie oorspronkelijke dakkapellen onder een zadeldak.Interieur:Onbekend.Redengevende omschrijvingDe in 1922 gebouwde, voormalige pastorie van de Anthoniuskerk aan het Kapelaan Koopmansplein 113 heeft monumentale waarde vanwege de markante bouwmassa, de sobere vormgeving en detaillering van de gevels met ondermeer neogotische elementen en als werk van de architect W. ter Riele.Gesitueerd in de in de jaren ‘20 en ‘30 gerealiseerde uitbreidingswijk de Muntel, is de voormalige pastorie representatief voor een bepaalde fase in de ontwikkeling van de stad ‘s-Hertogenbosch. | 3 |
1990 |
Bureau Van Leeuwen en Maes, e.a.Cultuurhistorische Inventarisatie 's-Hertogenbosch 4 : De MuntelGemeente 's-Hertogenbosch (1990) 35 |
|
1994 |
Henny MolhuysenAchter de voorgevel : Voormalige pastorieBrabants Dagblad donderdag 4 augustus 1994 (foto) |
2016 |
Voormalige pastorie Sint AntoniuskerkTot voor kort was dit gebouw in gebruik als Marokkaans consulaat. Oorspronkelijk is het pand gebouwd als pastorie van de naastgelegen Sint-Antoniuskerk (gesloopt 1983). De pastorie dateert uit 1922 en is gebouwd naar ontwerp van W. te Riele. Het sobere, in baksteen opgetrokken gebouw heeft door zijn kruisvensters met daarboven spitsboogvormige ontlastingsbogen, nog enige kenmerken van de neogotiek. In de voorgevel zijn de contouren van een in de gevel verwerkt en weer verwijderd Mariabeeld zichtbaar. Betimmeringen in het interieur zijn onlangs weer hersteld. Het gebouw, evenals de naamgeving van het plein herinnert aan de op 8 augustus 1944 door de Duitse bezetter ter plaatse in de rug doodgeschoten kapelaan Koopmans. Als een postuum eerbewijs werd het Duhamelplein in 1945 herbenoemd tot Kapelaan Koopmansplein.
Magazine Open Monumentendag (2016) 38
|